De goeroe

29 juni 2011

Onlangs de documentaire Guru uit 2010 bekeken. Een film van Philip Delaquis over Bhagwan Shree Rajneesh (1931-1990), die zich later Osho noemde, en zijn neo-sannyasbeweging. Met historische opnames, ook uit de periode voordat hij zich in 1974 in Poona vestigde en daar zijn ashram begon. Eind jaren zeventig werd hij populair in de westerse wereld, in Nederland dankzij Jan Foudraine met zijn boek Oorspronkelijk gezicht dat ook voor mij de eerste kennismaking was met deze voor mij toen nog onbekende Indiase goeroe. En een half jaar later zat ik in het vliegtuig naar Bombay. Hotsend en rammelend in de taxi naar Poona voelde ik hoe dit kleurige land bezield was door millennia religie, waarin geest belangrijker was dan stof en armoede en dood niet zo problematisch waren als ik gewend was. En dat niet alleen vanwege een primitief hindoeïstisch geloof maar ook omdat dit land, samen met China, de wieg is van de grootste en meest intelligente religies die er zijn: het Boeddhisme, het Taoïsme en de Vedanta met in haar kielzog Advaita Vedanta, Tantra en Zen dat uiteindelijk in Japan tot bloei kwam.

Het lijkt me alweer veel levens geleden dat ik mij tussen het oranje volkje bevond dat deze film vult met beelden van meditaties, therapieën en adoraties. De periode ‘Poona 1’, van 1974 tot Bhagwans vertrek in 1981 naar Amerika, is mij heel dierbaar. Met de periode in Amerika, van 1981 tot 1985, heb ik niet zoveel. Ik was er ook, in de commune in Rajneeshpuram, maar heb er geen bijzondere herinneringen aan. Gelukkig ben ik niet op de film te zien in die rij extatisch zingende sannyasins die langs de weg onder de hete zon in het zachte asfalt Bhagwan in zijn auto staan toe te juichen. Eigenlijk schaam ik me daar een beetje voor, hoewel ik me er toen niet echt in kon verliezen. Dat was de periode waarin Bhagwan zweeg en alles uit de hand liep. Het meest verschrikkelijke wat toen gebeurde is dat er toen een godsdienst ontstond, en niet iedereen begreep dat dit formeel gebeuren moest om voor vergunningen en dergelijke in aanmerking te komen. Met als gevolg dat er machtsstructuur ontstond, een hiërarchie met regels waaraan je je moest houden. Voor mij heeft dit rajneeshisme altijd diametraal gestaan op wat mij in 1979 naar Poona lokte en de religie die ik daar in India vond. Priests and politicians – the maffia of the soul is de titel van één van Bhagwans boeken. Ongemerkt waren we dat zelf geworden, en Bhagwan ook.

In deze documentaire vertellen Hugh Milne en Sheela Birnstiel, de lijfwacht van Bhagwan en zijn persoonlijke secretaris, hun verhaal. Van de eerstgenoemde, als sannyasin bekend onder de naam Shivamurti, heb ik ooit het boek Bhagwan: The god that failed gelezen, waarover ik in Osho Magazine wilde schrijven: ‘Schokkend vond ik de passages uit het begin van de Oregon-periode, waar hij een lachgas gebruikende Osho ziet die zegt: ‘Ik ben zo opgelucht dat ik niet meer hoef te pretenderen verlicht te zijn,’ en de vele keren dat hij Osho meemaakt en ziet als een gewone man die helemaal niet verlicht is. Integendeel: Osho moet zijn eigen leegheid voortdurend opvullen met steeds meer sannyasins en steeds meer Rolls Royces waarvan er om de zoveel pagina’s weer een aantal de ranch binnenrijdt. Nauwgezet beschrijft Shivamurti hoe Osho omgaat met hypnose en paranormale krachten teneinde iedereen in zijn macht te houden, de mala als walkietalkie inbegrepen. Om te filmen.’ Deze woorden zijn niet gepubliceerd, maar de film is er uiteindelijk toch gekomen en Shiva blijkt achteraf meer gelijk te hebben dan gedacht. Want nu zien we Osho aan het lachgas. Nu zien we Osho Sheela publiekelijk beschuldigen terwijl hij dat vlak voor zijn dood weer intrekt.

Soms denk ik dat de Bhagwan van Poona 1 begin jaren tachtig gewoon verdwenen is, en dat in Amerika een dubbelganger van hem de winkel heeft overgenomen. Zo sterk is voor mij het contrast tussen beide Bhagwans: de eerste spiritueel en mystiek, en de tweede slachtofferig en politiek, wat begon met zijn eerste lezingen in Oregon onder de naam The Rajneesh Bible. Wow! We gingen nu echt concreet de wereld verbeteren en we zouden met alle macht terugslaan als de Amerikaanse regering en de rednecks, die niks van ons moesten hebben, onze zo mooi en snel in de woestijn verrezen commune zouden bedreigen. In 1985 dreigde er zelfs een Jonestown-achtige toestand te ontstaan, en Bhagwan deed er toen heel verstandig aan om snel te vertrekken om daarmee een bloedbad te voorkomen. Dat is wat ik uit de film Guru begrijp en wat me heel aannemelijk lijkt.

Blijft de mij veel gestelde vraag: wat zoek je in godsnaam bij een goeroe? Want velen klinkt dat toch een beetje maf en eng in de oren. De aantrekkingskracht zit hem in herkenning van iets dat ook in jezelf zit, maar dat door die ander getriggerd wordt. Zoals je eigen muzikale talenten gestimuleerd worden door mooie muziek, zo bloeit het spirituele in je op in de aanwezigheid van een meester. Satsang heet dat, maar daarvoor moet de meester natuurlijk wel verlicht, gerealiseerd zijn, en dat is niet altijd het geval bij mensen die satsang geven, en ook in het alternatieve circuit is veel kaf onder het koren te vinden. Maar nu blijft de vraag over: wat is verlichting, realisatie dan wel? Dat is eigenlijk niet te zeggen omdat het iets is dat boven het denken, boven woorden uitstijgt. Ik zou bijna zeggen: lees een mooi gedicht en je weet het. Luister naar mooie muziek en je hoort het. Steek je neus in een bloem en je ruikt het. Kijk naar de sterren en je wordt erdoor omarmd.

Toch een poging. Vrede. Hier en nu. Bewustzijn. Leegte. Openheid. Emotie- en instinctloze Liefde. Stilte. Er zijn. Leven zonder angst, verlangens, oordelen en problemen. Vanuit het goddelijke dat in jezelf en overal aanwezig is. Je denken uit kunnen zetten, geen slaaf meer zijn van je gedachten. Je nergens mee identificeren. Niets willen doen maar dingen laten gebeuren, ook het daaruit oprijzende doen laten gebeuren. Je één weten met alles om je heen. Kortom: je ik kunnen uitschakelen. Velen zeggen dat dit een mooie droom is die in het dagelijks leven niet te realiseren is, een sprookje dat niet bestaat. Anderen zullen zeggen dat dit juist heel eenvoudig is, en het meest natuurlijke wat een mens kan overkomen. Velen hebben ooit zo’n piekervaring gehad, maar konden het niet plaatsen, wisten zich er geen raad mee en zijn er wellicht mee naar een psychiater gestapt met alle desastreuze gevolgen van dien. Maar als je zoiets meemaakt, is dat wel het bewijs dat het echt bestaat, dat het geen droom is. Iemand die wakker is weet drommels goed dat hij niet droomt. Die kan het bestaan van witte raven niet meer ontkennen nu hij er één heeft gezien. Nu ben je met een paar van dit soort ervaringen nog niet echt verlicht, maar het kan wel een wegwijzer worden die je bewust maakt van waar het in het leven (en sterven!) uiteindelijk om draait.

Je herkent een goeroe niet aan de buitenkant. Je kan niet zeggen hoe hij zich gedragen moet. Dat hij niet kwaad mag zijn, geen alcohol mag drinken, geen vlees mag eten, niet mag roken, geen seks mag bedrijven, geen leugens mag vertellen en noem maar op. De goeroe is niet feilloos zoals velen hem graag willen zien. Ook kan je niet zeggen dat het doen van wonderen een certificaat van verlichting is, hoewel dat – zeker in India! – vaak wel zo wordt beschouwd. Gurdjieff testte zijn bewustzijn door dronken heel hard auto te gaan rijden. Is het dan verkeerd dat Bhagwan lachgas gebruikte? Misschien wilde ook hij gewoon weten hoe lang hij alert, bij bewustzijn kon blijven. Misschien stelde hij met zijn Rolls Royces en horloges ons materialisme op de proef, en was het al opvallend dat we daar überhaupt aandacht aan gaven. En wees hij er – althans in de eerste Poona-jaren – niet vaak op dat eigenlijk alles een grote grap was? Als relativering, het loslaten van identificaties met het persoonlijke ik en zijn zekerheden, de essentie van verlichting is, dan is humor dat zeker! Niets serieus nemen, zelfs jezelf niet, dat was de weg! En dat was voor mij wellicht het belangrijkste waarom ik in 1979 in Poona belandde, waardoor ik wist dat Bhagwan verlicht was. Wat hij in elk geval tot 1981 is gebleven.

Gepost in Spiritualiteit, Uit mijn leven